مه ولوی

بیه یت سه رچه مه و حێكمه تین ته فسیرو شێعرێوه و مامۆسا مه وله وی
16

ئاریا هه ورامانی
دیه یت، وینایت، به چه م كه رده و تاو تۆغرایت، په ی ناسۆر كه وته و زامو بیمارو زاما، ده رمانا.
ئاره زو ویناو وه نه وشه كه و كانو چه مه سیاوه كات، ئاواتو یاواپه نه یت، باعیسو هۆرخێزیایوه و دڵی وه رمینین و هۆو جمایوه و ده س په نه كه رده و ژیوای به سۆزین.
ئازیز وه مه رگت دڵ نه خرۆشه ن
ئاره زووی خه ده نگ په نجه كه ی تۆشه ن
داخۆم ئا تاسه داره چننه به ئاوات بۆ كه چه مه رایی تیره و دڵبه ری كێشۆ تا به ی و گیانیش چه نه سانۆ
خه یلێوه ن نامان تیره كه ت ئامان
نامان وه سه ر وه خت بیمار زامان
نه وه شێو كه ده واو ده رمانش تیرێوه نه. سه رده مێوا تیره ت هه وا نه دَیانه. مووڵه تێوا روبه روم نیشانێت نه گرتێنه. ده ی وه ختو مه رگیما.
وه خته ن ساكن بۆ قۆربان ساتیرێ
ده ماخش به رزه ن ده خیل زه نجیرێ
دڵ، بێ سه ركه رده یوه و دوسی جه ژیوای گنۆ، حیچ چرپه و له رزێوش پوه وه مه مه نۆ. گیانش چه نه سنێووه. وه شیش چه نه هۆرگێریۆ.
دڵ بێ دۆس، بێ ده س گیر، لووته ش ئاسمانی پێكۆ، جه وێش به رمشۆ. ئێحتیاج به دوسی هه ن تا زه نجیرش به سۆو به ی جه سه شره.
نه وا جه حیكمه ت به ر بشۆ وه به ر
جار جار وه تیری دڵ نه واییش كه ر
دوسه، مۆرشێد، ده س گیر سه رچه مه و فام و مارێفه تین، ئه دَا و حێكمه تین. په ی یاوای په نه مشیۆم دوسێوه بۆ، لازما ئاره زوێوبۆ، مشێوم گره وایێو بۆ. بێ مورشێد، بێ دڵ، بێ دۆس، دڵ جه فام و ماریفه تی به ری بۆوه، بێگانه گنۆوه. مشێوم تاسێوه بۆ تا سه رچه می دڵی ته قا، تا چه مه هانه كی وه لاَتو دڵی هۆرته قا.
وه ش وه ش تای تۆغرای وێت بنمانه پێش
با هه ر ناسۆر بۆ زوو نه بۆ سارێش
مورشێد مشیوم جه قوولاَیی دڵ و دڵ سۆته ینه هاگادار بۆ، مشێوم ره حم و به زه ییش بۆ و په ی ته قا و چه مه هانا حیكمه تی وێش جار جار برمانۆ. تاسه ژیواین ئانی جه تاسه ی بێ به شێنێ جه فام و مارێفه تی به شێوشا نه به رده ن. تاسه هۆو په نه یاواین. تاسه په یجه ن. لازما به شه ر جه ژیواشینه تاسه قسی ئه وه ڵی كه رۆ. تاسه په رچینوجه وی به ر نه شیه ن. تاسه سه رچه مه و مه عرێفه تین. سه رچه مه و حێكمه تین لازما، دوسێوه بۆ، لازما دوسێو بۆ، لازما عه شقێوی گه وره بۆ. مشێوم په ی وێ دوور وسته یوه جه، »جه وێ به رشیه ی« په ی ویناو وێما دلی جامێته رینه دوسێوه بۆ تا شه وو رۆ به یادَش ژیومی و گه شه كه رمی و غونچه كا مارێفه تی به تاسه شوه و شكنمێوه.
داخۆم ئی ئازیزی مه وله وی كی بیێبۆ كه ئاننه گه وری و تاسه داره بیێنه كه تاوانش كه سێو پێسه مه وله وی وه ش كه رۆ. ئا مه وله ویه كه مه له وانو گه وره و ده ریا و مارێفه تی و حێكمه تی و عێرفانین.
ئه ی ئازیزه بێ گه رده كی مه وله وی ده س وه شانه ت به نه ماچمی په ی په روه رده كه رده یت، په ی به سۆزیت په ی تالیم دایت.

 

پێغه ممه ر جه نه زه رگه و مه وله وینه

پێغه ممه ر جه نه زه رگه و مه وله وینه

چانه ی كه بۆ به پێغه ممه ر، جه عه شره تی دووری گێرێ و به په رسا و خوای وه ختو وێش به رێ سه ر. ساڵێوه مانگێو دلێو مه ڕه و حه رانیه گۆشه گێرێو چی ماوه نه هه ر نه دارێو په ی لایش لوایا ده سگیریش كه رێو. دما ئی مانگێ، گێڵێوه په ی مه ككه ی و وه ڵ چانه یه كه به یوه یانه لوێ ته وافو یانه و خوای. جه یۆ جه ئی سالاَنه بێ كه خوای چه نی قسێ كه رد و جه قساو خوای مه س كه وت.

ن: قاسم فزلی
هـ: ئاریا هه ورامانی -نوێن
پێغه ممه ر جه چن ساڵێ وه ڵته ر
چانه ی كه بۆ به پێغه ممه ر، جه عه شره تی دووری گێرێ و به په رسا و خوای وه ختو وێش به رێ سه ر. ساڵێوه مانگێو دلێو مه ڕه و حه رانیه گۆشه گێرێو چی ماوه نه هه ر نه دارێو په ی لایش لوایا ده سگیریش كه رێو. دما ئی مانگێ، گێڵێوه په ی مه ككه ی و وه ڵ چانه یه كه به یوه یانه لوێ ته وافو یانه و خوای. جه یۆ جه ئی سالاَنه بێ كه خوای چه نی قسێ كه رد و جه قساو خوای مه س كه وت.
لذت تخصیص تو وقت خطاب
آن كند كه ناید از صد خم شراب
چون كه مستم كرده ای حدم مزن
شرع مستان را نبیندحد زدن
چون شوم هوشیار آنگاهم بزن
كه نخواهم گشت خود هوشیار من(1)
پێغه ممه ر ده رده دڵه كێ وێش چه نی خوای وستێش به ین و جه داوا كه رده ی نه مدرا. جه هه ر گوشێوه نه تیره و دۆعایش روانه كه رد هه تا ره حمه ت و سه رنجه و خوای گرتنه وه ر.
از هر كرانه تیر دعا كرده ام روان
باشد كز آن میانه یكی كارگر شود(2)
خوا موحه ممه دش چڕی و ئی چریه، نیشانێوه جه سه رنجه و خوای پادَین. ئادَ چاگه ولای ئێتر ئا مۆحه ممه ده وه ڵینه نه مه ن. لاقۆرێش، دیه یش، ده نگش، خه به ر جه فاریاێیوی گه وره ی دێ.
تابش جان یافت دلم واشد و بشكافت دلم
اطلس نو بافت دلم دشمن این ژنده شدم
زهره بدم ماه شدم، چرخ دو صد تاه شدم
یوسف بودم زكنون، یوسف زاینده شدم (3)
هه ر پینه یه كه ئینسان، جه خوایوه رۆشنایی گێرۆ، چاگه وه كه بۆ به هورچنیاو ئادَی، فریشتێ سه ره ش په ی نامناوه و فره یچ به یاگێن كه فریشتڵێ به ی ئینسانی په نه یاوای سه ره نامناره، په ی ئانه یه كه هه ر ئینسانیه، جه ته ڵه و شه كێ و دوودڵی وێ پارێزنۆ پێسه فریشتلاَ، پاك و ته میز بۆوه و ملۆ رێزو خاساو ساڵحا.
آدمی چون نور گیرد از خدا
هست مسجود ملائك ز اجتباه
نیز مسجود كسی، كسی چون ملك
رسته باشد جانش از طغیان و شك (4)
موحه ممه د به بۆنه و نزیكیێ ویوی كه جه په رسایوه و خوای به ده سش ئارده بێ، سیفه تێ خوایێش گرتێ و خوایی بی. ئادَ به بۆنه و نزیكایه تیێویوه كه جه شونه پاو نمایاوه به ده سش ئارده بێ، حه ق و حه قیقه ت بیه بێ به گوش و چه م و هه ستو ئادَی: »و ما رمیت اذ رمیت و لكن الله رمی« خوا به پێغه ممه ری هه ر پێسه »موسی«ی سینه ی وه لاَوش به خشا و باری قۆرسش سه رو مازیشوه نیاره، ئێتر كارو بارو ئادَی ئانه بێ كه به خێڵی و قینێ دلێ خه ڵكیه نه لابه رۆ و پێسه هه ورو ره حمه تی وارۆ و ئا ئینسانێ كه ئینێ سه رو مله گاو ئاویریوه نه جات بدَۆ.
مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ
به شرار قهر سوزد همه جان ما سوا را(5)
ئیتر موحه ممه د پیسه نه ئاوێوه كه چڵكنا وزۆنه دلێ و چڵكه كه یشا رێزنۆ.
آن گفت آلوده را در من شتاب
گفت آلوده كه دارم شرم از آب
گفت آب كه این شرم بی من كی رود
بی من این آلودگی زائل شود
گر نباشد آبها را این كرم
كو پذیرد مر خبث را دم به دم
تا نسوزد بر نیاید بوی عود
پخته داند كین سخن با خام نیست
آب دارد صد كرم صد احتشام
كه پلیدان را پذیرد والسلام
خود غرض زین آب جان اولیاست
كه غسول تیرگی های شماست (6)
خوا كه وه رو ئاسمان و زه مینین، سه رو پیغه ممه ریوه وێش ئه رمانا و رۆشنایی و كتێبش چه نی كیاست هه تا پێسه چراوێوه ی روشنێ، رایێ سلاَمه تی به به شه را برمانۆ.
خوا دوسه كه و وێش نیشناش سه رو سفره و وه ری، هه تا پێغامه و شاده و به خشای به خه ڵكی دیلی دلێ تاریكینه یاونۆ و به ده مناو گیانێوی گه رمی و روشنی دلێ دڵو ته میاره و ئادَیشانه گیانێوی تازه به خشۆ هه تا قه دَرو وێشا بزاناو گه وره یی به ده س باراو به كه مته ر جه به هه شتی رازیێ نه با، ئا كه سه كه دلێ قه لبیشنه هه ستو رۆشنایی و گه رمی كه رو بزانۆ كه به ده سو پێغه ممه ریوه یاوان به به ره كه ت و ئا كه سه یچه كه نه یاوان بزانۆ كه ره فێقی شه یتانیش هورچنیه نو وێش به هه رزان وره ته ن.
خویشتن نشناخت مسكین آدمی
از فزونی آمد و شد در كمی
خویشتن را آدمی ارزان فروخت
بود اطلس خویش را بر دلق دوخت (7)
پیغه ممه ر گرد و ته مه نو ژیواو وێش چه نی خوای به ردش سه ر، ته نانه ت به ئه ندازه و نووكه چه نێوه غافڵ جه خوای نه كه وت. ئی چه نی بیه ی و ره فێقایه تی چه نی خوای، به هه شتو ئینسانین جه دنیانه و به هه شتی دماینیچ بێجگه ئیدامه و ئی به هه شته یه نیاری(8).
شه وێ فرێ دلێ یانه و گیانانه مێمان بێ و بێجگه ئادَی جه لاو ئادیوه چێویه ش داوا نه كه رد.
گرشبی درخانه جانانه مهمانت كنند
گول نعمت را مخور مشغول صاحبخانه باش(9)
*
خلاف طریقت بود كه اولیا
تمنا كنند از خدا جز خدا
گر از دوست چشمت بر احسان اوست
تو در بند خویشی نه در بند دوست(10)
سه رچه مه و ئی نیشته یره چه نی خوای، پته وی دڵی بێ و سه مه رو ئینه یچه، روو ره شی چه نی خه ڵكی و عه زره تمه ندین و ئی رووه شیچه، شۆن كه وته یی خه ڵكی شۆنیشوه بێ. خوا به پێغه ممه ره كه یش فه رماوۆ: ئه ی پێغه ممه ر، به بونه و ره حمه ت و خوایوه، تۆ وه ش دڵنی و ئه خلاقت نه رما، ئه گه ر تووڕه(11) بیانی، گرد ده ورتنه ره مێنێ. پی بونه وه، چه نیشا عال به، چه نیشا مه شووره ت كه ره، دوعاشا په ی كه ره به خوا پشته قایم كه ره...
چیگه نه هۆ ئانه یه كه خه ڵكی ملا ده ورو موحه ممه دینه وه ش ئه خلاقی و وه ش روویی نامێ بریان. پێغه ممه ر هه میشه ناڵێیوه كه خوایا ئه خلاقیم وه ش كه ره و كومه كم كه ره.
او به حلم خویش چندین خلق را
وا خرید از تیغ چندین خلق را
تیغ حلم از تیغ آهن تیز تر
بل ز صد لشكر، ظفر انگیزتر(12)
قه لب و پێغه ممه ری یانه و وه شه سیایی و تاسه ی بێ به خه ڵكی. ئاد به زورو وه شه سیاییوه قه لبو خه ڵكی جمێنوه و ئارێش جووڵه. هه م عادڵ بێ و هه م پێسه تاته ی مێهره بان و وه ش دڵ. ئادَ جه قوولاَیی دڵیشنه خه ڵكش وه ش ئه سیا. پێغه ممه ر وێش قاو كه رێ كه: ئامانا تا ئه خلاق و ئاموشیه و خه ڵكی یاونوو به رزترین پلێ.
در دل هر امتی كز حق مزه است
روی و آواز پیمبر معجزه است
چون پیمبر از برون بانگی زند
جان امت در درون سجده كند
ز آن كه جنس بانگ او اندر جهان
از كسی نشنیده باشد گوش جان(13)
ئا چیویه كه موسڵمانێش په ی لاو پێغه ممه ری كێشتێ و شێتێش كه ردێ، وه شه سیایی بێ.
ــــــــــــــــ
سه رچه مێ:
1- مه سنه وی. د.5. ب 4201-4203. 2- حافیز. 3- مه وله وی. غه زه ڵه و 1393. 4- مه سنه وی / د 2 / ب1354-1355. 5- شه هریار 6- مه وله وی / د2. 7- مه سنه وی / د3. 8- سووره و قه مه ری ئایه و 55. 9- شێعره و فروغی به ستامی. 10- سه عدی. 11- سورێ ئالو عێمرانی / 159. 12- مه سنه وی. 13- مه سنه وی / د2.